مهندسی الزامات (Requirements Engineering) چیست؟

مهندسی الزامات: فهمیدن نیازها، ساختن نرم‌افزارهای بهتر

سلام دوستان عزیز!

امروز می‌خواهیم در مورد یه موضوع خیلی مهم توی دنیای کامپیوتر حرف بزنیم: مهندسی الزامات. شاید اسمش یکم پیچیده به نظر برسه، ولی اصلا نگران نباشید. قراره با زبون ساده و با مثال‌های کاربردی، این مفهوم رو با هم یاد بگیریم.

تصور کنید می‌خواهید یه خونه بسازید. قبل از اینکه حتی یه آجر هم بذارید روی آجر دیگه، باید بدونید دقیقا چه خونه‌ای می‌خواهید. چند تا اتاق داره؟ آشپزخونه‌ش چه شکلیه؟ حموم و دستشویی کجا قرار می‌گیرن؟ نوع مصالح چیه؟ و خیلی سوالات دیگه. اگه این سوالات رو جواب ندید و یهو شروع کنید به ساختن، احتمال خیلی زیاد خونه‌ای می‌سازید که اصلا به دردتون نمی‌خوره!

توی دنیای نرم‌افزار هم دقیقا همینه. قبل از اینکه برنامه‌نویس‌ها شروع کنن به نوشتن کد، باید بدونن دقیقا دارن چه نرم‌افزاری می‌سازن. مهندسی الزامات دقیقا به همین کمک می‌کنه. یعنی جمع‌آوری، مستندسازی و مدیریت تمام نیازها و خواسته‌هایی که از یه نرم‌افزار داریم.

به عبارت دیگه، مهندسی الزامات یه جور نقشه راه برای ساختن نرم‌افزارِ. این نقشه راه به همه کمک می‌کنه: از کارفرما و مشتری گرفته تا برنامه‌نویس‌ها و تست‌کننده‌ها. همه می‌دونن قراره دقیقا چه کاری انجام بشه و نتیجه‌ی کار چی باید باشه.

چرا مهندسی الزامات مهمه؟

شاید بپرسید خب این همه دردسر برای چیه؟ چرا باید وقت بذاریم و این همه نیاز رو جمع‌آوری و مستند کنیم؟ جوابش خیلی ساده‌ست: اگه الزامات رو درست نفهمیم، نرم‌افزاری می‌سازیم که:

• کار نمی‌کنه: ممکنه اصلا نتونه مشکل ما رو حل کنه.
• اشتباه کار می‌کنه: ممکنه اطلاعات رو اشتباه پردازش کنه یا نتایج نادرستی رو نشون بده.
• دیر تحویل داده می‌شه: ممکنه به خاطر تغییرات مکرر، زمان ساخت خیلی طولانی بشه.
• هزینه‌ی زیادی داره: ممکنه به خاطر اشتباهات و دوباره‌کاری‌ها، هزینه‌ی ساخت خیلی بالا بره.

با انجام درست مهندسی الزامات، می‌تونیم از این مشکلات جلوگیری کنیم و نرم‌افزاری بسازیم که:

• کاربردیه: دقیقا نیازهای ما رو برآورده می‌کنه.
• مطمئنه: بدون اشتباه کار می‌کنه و اطلاعات ما رو امن نگه می‌داره.
• به موقع تحویل داده می‌شه: در زمان تعیین شده آماده می‌شه.
• هزینه‌ی مناسبی داره: از دوباره‌کاری‌ها و اشتباهات جلوگیری می‌شه.

مراحل اصلی مهندسی الزامات

مهندسی الزامات یه فرایند چند مرحله‌ایه که معمولا شامل مراحل زیر می‌شه:

1. شناسایی الزامات: توی این مرحله، تمام کسانی که با نرم‌افزار سروکار دارن (کارفرما، کاربر، برنامه‌نویس و غیره) با هم صحبت می‌کنن و تمام نیازها و خواسته‌هاشون رو مشخص می‌کنن. این مرحله می‌تونه شامل مصاحبه، پرسشنامه، جلسات بحث و بررسی و غیره باشه.
2. مستندسازی الزامات: توی این مرحله، تمام الزامات شناسایی شده به صورت دقیق و روشن مستند می‌شن. این مستندات می‌تونه شامل متن، نمودار، جدول و غیره باشه.
3. تحلیل الزامات: توی این مرحله، الزامات مستند شده بررسی می‌شن تا مطمئن بشیم که هیچ تناقضی بینشون وجود نداره، کامل هستن و قابل اجرا هستن.
4. اعتبارسنجی الزامات: توی این مرحله، الزامات تحلیل شده به تایید ذینفعان (کارفرما، کاربر و غیره) می‌رسه. به این معنی که همه قبول دارن که الزامات درست و کامل هستن.
5. مدیریت الزامات: توی این مرحله، تمام الزامات در طول چرخه‌ی حیات نرم‌افزار مدیریت می‌شن. این شامل تغییرات الزامات، پیگیری اجرای الزامات و غیره می‌شه.

انواع الزامات

الزامات می‌تونن انواع مختلفی داشته باشن. به طور کلی، می‌تونیم اون‌ها رو به دو دسته‌ی اصلی تقسیم کنیم:

• الزامات عملکردی (Functional Requirements): این الزامات مشخص می‌کنن که نرم‌افزار چه کاری باید انجام بده. مثلا، یه نرم‌افزار فروشگاهی باید بتونه محصولات رو ثبت کنه، فاکتور صادر کنه، گزارش فروش تهیه کنه و غیره.
• الزامات غیرعملکردی (Non-Functional Requirements): این الزامات مشخص می‌کنن که نرم‌افزار چطور باید کار کنه. مثلا، نرم‌افزار باید سریع باشه، امن باشه، کاربرپسند باشه و غیره.

برای اینکه بهتر متوجه بشید، به جدول زیر توجه کنید:

نوع الزامات	مثال
الزامات عملکردی	سیستم باید امکان جستجوی محصول بر اساس نام، قیمت و دسته بندی را داشته باشد.
الزامات غیرعملکردی	صفحه اصلی سیستم باید در کمتر از 3 ثانیه بارگذاری شود.
الزامات عملکردی	سیستم باید امکان صدور فاکتور با جزئیات کامل را داشته باشد.
الزامات غیرعملکردی	سیستم باید در برابر حملات سایبری مقاوم باشد.

مثال کاربردی: نرم‌افزار مدیریت کتابخانه

فرض کنید می‌خواهیم یه نرم‌افزار برای مدیریت کتابخونه بسازیم. بعضی از الزامات این نرم‌افزار می‌تونه این‌ها باشه:

• الزامات عملکردی:
• ثبت اطلاعات کتاب‌ها (نام، نویسنده، ناشر، سال انتشار و غیره)
• ثبت اطلاعات اعضا (نام، نام خانوادگی، شماره عضویت و غیره)
• امانت دادن کتاب به اعضا
• پس گرفتن کتاب از اعضا
• جستجوی کتاب بر اساس نام، نویسنده و موضوع
• تهیه‌ی گزارش از کتاب‌های موجود، کتاب‌های امانت داده شده و غیره
• الزامات غیرعملکردی:
• سیستم باید کاربرپسند باشه و کار کردن باهاش راحت باشه.
• سیستم باید سریع باشه و پاسخگویی مناسبی داشته باشه.
• اطلاعات باید به صورت امن نگهداری بشن و از دسترسی غیرمجاز جلوگیری بشه.
• سیستم باید قابلیت پشتیبان‌گیری از اطلاعات رو داشته باشه.

همونطور که می‌بینید، الزامات همه‌ی جنبه‌های نرم‌افزار رو پوشش می‌دن و به برنامه‌نویس‌ها کمک می‌کنن تا یه نرم‌افزار کامل و کاربردی بسازن. گاهی الزامات رو باید به صورت مصور به نمایش درآورد. تصور کنید که یک نمودار از فعالیت کاربر از ورود به سایت تا خرید یه محصول داریم. به این نوع ارائه الزامات، نمایش تصویری میگن.

به این نکته هم توی دنیای کامپیوتر توجه کنین که مهندسی الزامات فقط برای نرم‌افزار نیست و برای سخت‌افزار هم وجود داره. حتی اگر یک ماشین لباس شویی بخواید طراحی کنین به مهندسی الزامات نیاز دارید!

خلاصه

مهندسی الزامات فرایندیه برای جمع‌آوری، مستندسازی و مدیریت نیازها و خواسته‌هایی که از یه نرم‌افزار داریم. انجام درست مهندسی الزامات باعث می‌شه نرم‌افزاری بسازیم که کاربردی، مطمئن، به موقع و با هزینه‌ی مناسب باشه. این فرایند شامل مراحلی مثل شناسایی، مستندسازی، تحلیل، اعتبارسنجی و مدیریت الزامات می‌شه. الزامات می‌تونن عملکردی (چه کاری باید انجام بشه) یا غیرعملکردی (چطور باید کار کنه) باشن.

امیدوارم این مقاله تونسته باشه بهتون کمک کنه تا مفهوم مهندسی الزامات رو بهتر درک کنید. اگه سوالی دارید، حتما بپرسید!

دقت کنید که اگر الزامات رو به درستی انتخاب کنیم، طراحی ما از کیفیت بالایی برخوردار خواهد شد و یه نرم افزار خوب خاهیم داشت.

کلمات کلیدی

مهندسی الزامات, نرم‌افزار, الزامات عملکردی, الزامات غیرعملکردی, جمع‌آوری الزامات, مستندسازی الزامات, تحلیل الزامات, مدیریت الزامات

مهندسی الزامات دقیقا چیست؟

فرایندی برای جمع‌آوری، مستندسازی و مدیریت نیازها و خواسته‌های یه نرم‌افزار.

چرا مهندسی الزامات مهم است؟

باعث می‌شه نرم‌افزار کاربردی، مطمئن، به موقع و با هزینه‌ی مناسب ساخته بشه.

مراحل اصلی مهندسی الزامات چیست؟

شناسایی، مستندسازی، تحلیل، اعتبارسنجی و مدیریت الزامات.

الزامات عملکردی و غیرعملکردی چه تفاوتی دارند؟

الزامات عملکردی مشخص می‌کنن نرم‌افزار چه کاری باید انجام بده، در حالی که الزامات غیرعملکردی مشخص می‌کنن نرم‌افزار چطور باید کار کنه.

چه کسانی در فرایند مهندسی الزامات نقش دارند؟

کارفرما، کاربر، برنامه‌نویس، تست‌کننده و هر کسی که به نحوی با نرم‌افزار سروکار داره.